Czosnek zimowy – charakterystyka

Czosnek zimowy (ozimy) sadzony jest jesienią, a jego zbiór możliwy jest już w lipcu, czyli około miesiąc wcześniej niż czosnku sadzonego na wiosnę. Czosnek jest niezbędnym składnikiem używanym w kuchni, nadaje pożądany aromat i smak wielu potrawom. Posiada wiele cennych właściwości leczniczych. Zawiera mnóstwo witamin np. A, B1, B2, B3, B6, B9, B12, PP, C, D, E i K, oraz wiele cennych związków flawonoidowych, aminokwasów, soli mineralnych, np. magnez, potas, selen, cynk i wapń, żelazo, oraz chrom, mangan, fosfor, kobalt i nikiel. Za nieprzyjemny zapach czosnku odpowiadają olejki eteryczne, które są bogate w siarczki i allicynę. Jednak mimo swojego zapachu czosnek uznawany jest za jedną z najsilniejszych roślin pomocnych w wielu schorzeniach. Jest on niezwykle cenny dla organizmu m.in. w walce przeziębieniem, grypą czy innymi infekcjami, hamuje rozwój bakterii, ma działanie przeciwgrzybiczne, chroni przed zawałem i udarem, wspomaga trawienie, wzmacnia odporność organizmu, obniża ciśnienie krwi, posiada właściwości hamujące rozwój nowotworów, zapobiega powstawaniu miażdżycy, działa odmładzająco niszcząc wolne rodniki, niszczy pasożyty np. tasiemca, owsiki, gronkowce i paciorkowce , działa przeciwskurczowo.

Jak odróżnić czosnek zimowy od wiosennego?

Czosnek ozimy dojrzewa dużo wcześniej, tworząc większe główki o masie 70g i 7-9 ząbkach. Osiąga wysokość do 120 cm, a w jego kwiatostanach tworzą się niewielkie cebulki powietrzne, które są idealnym materiałem do sadzenia. Czosnek zimowy posiada widoczny pień w główce i należy go jeść zaraz po zebraniu, natomiast odmiany wiosenne są idealne do dłuższego przechowywania. Spośród najbardziej znanych odmian czosnku zimowego wyróżnia się:  Harnaś, Arkus, Ornak.

Sadzenie czosnku zimowego

Czosnek zimowy jest odporny na działanie niskiej temperatury, jednak powinien być sadzony we wrześniu, październiku lub na początku listopada, tak aby zdążył ukorzenić się przed zimą. Czosnek ozimy należy sadzić na glebach żyznych i próchniczych w miejscach nasłonecznionych lub półcienistych. Odczyn pH gleby powinien być obojętny i wynosić około 6,8. Na glebach kwaśnych konieczne jest wykonanie zabiegu wapnowania.  Warto przed posadzeniem rok wcześniej nawieźć ziemię obornikiem, dzięki temu główki czosnku będą większe. Nie powinno się uprawiać czosnku po sobie, ale także po innych warzywach cebulowych, jak: cebula czy por. Dobrym przedplonem są: kapusta, bób, kalafior, seler, ogórki, fasola czy groch. Czosnek zimowy powinien być sadzony głębiej niż wiosenny, w rzędach co 20-30 cm. Na zbiór ząbków czosnek sadzi się pojedynczo co 6-10 cm, natomiast na zbiór szczypioru gniazdowo. Ząbki czosnku zimowego powinny być sadzone głęboko na 6 cm, natomiast cebulki powietrzne na głębokość 1,5 cm. Zbyt płytkie posadzenie czosnku może spowodować ich przemarznięcie, natomiast głębokie może utrudnić wzrost liści. Do sadzenia warto wybierać największe ząbki, dzięki temu wyrosną dużo dorodniejsze rośliny.

Wśród zabiegów pielęgnacyjnych należy wymienić nawadnianie, które jest konieczne dla prawidłowego wzrostu rośliny. Szczególnie w czasie zawiązywania główek, od maja do czerwca. Na dwa tygodnie przed zbiorem należy zaprzestać podlewania.  Koniecznym zabiegiem jest również odchwaszczanie. Warto pomyśleć o ścinaniu pędów kwiatostanów czosnku zimowego zaraz po ich ukazaniu się. Pozwoli to na uzyskanie dużo większych plonów cebul czosnku. Po posadzeniu czosnku ozimego, pomocne w uprawie, może okazać się ściółkowanie, np. słomą, liśćmi, korą czy kompostem. Zapobiegnie to wyrastaniu chwastów i pomoże utrzymać odpowiedni poziom wilgoci.

Zbiór czosnku zimowego

Czosnek zimowy posadzony we wrześniu czy październiku jest gotowy do zbioru zwykle w drugiej połowie lipca, kiedy to liście czosnku zaczynają zasychać i stają się brązowe. Okazuje się, że warto zebrać czosnek ozimy kilka dni wcześniej niż o kilka dni za późno. Przerośnięty czosnek może rozpadać się na ząbki, które mogą ulegać powtórnemu ukorzenieniu i głęboko wrastać w glebę. Ważne, aby dokonać zbioru w suche dni, tak aby zapobiegać chorobom grzybowym, na które podatny jest czosnek ozimy. Korzenie czosnku podczas zbioru, należy przyciąć do 1cm, a wyschnięte główki ze szczypiorem można spleść w warkocz. Po zebraniu główek czosnku należy przez kilka dni dosuszyć je na polu, a następnie całkowicie wysuszyć w pomieszczeniach. Czosnek ozimy nie jest przeznaczony do dłuższego przechowywania, w przeciwieństwie do czosnku wiosennego.

Choroby czosnku zimowego

Choroby czosnku są dość trudne do wyleczenia. Drobnoustroje chorobotwórcze atakują zarówno podczas wzrostu rośliny, jak i jej przechowywania. Wśród najgroźniejszych chorób wyróżnia się:

  • Szarą pleśń, czyli tzw. zgniliznę szyjki – głównym objawem choroby jest wczesne więdnięcie oraz usychanie czosnku. W czasie przechowywania ząbki lub główki czosnku zaczynają gnić, pojawia się szary nalot wraz z zarodnikami. W celu walki z chorobą pomocny okazuje się środek Switch.
  • Fuzaryjną zgniliznę czosnku – choroba ta atakuje piętkę czosnku, doprowadzając do jej gnicia. Konsekwencją jest ciemnienie korzeni, usychanie liści oraz biało-różowa grzybnia między ząbkami. Do tej pory brak jest skutecznego preparatu pomagającego zwalczyć patogena, ważne są działania profilaktyczne.
  • Białą zgniliznę – choroba ta hamuje wzrost rośliny, liście zasychają, gnije główka czosnku na której powstaje charakterystyczny biały nalot z czarnymi punktami. Chorobę można zwalczyć preparatami Switch.
  • Zieloną zgniliznę – objawy choroby pojawiają się najczęściej podczas przechowywania czosnku. Są to wodniste plamy z pylącym, zielonym nalotem. W celu zapobiegania chorobie należy stosować działania profilaktyczne i sadzić czosnek kwalifikowany.

Szkodniki czosnku zimowego

Wśród najczęściej występujących szkodników wskazać można:

  • muchówki, np. błotniszka czosnkówka, śmietka cebulanka
  • nicienie, np. niszczyk zjadliwy.

Aby ograniczyć ryzyko występowania szkodników czosnku zimowego, należy stosować odpowiednie zmianowanie upraw, a także przekopywać glebę po zbiorach. Warto również pomyśleć o uprawie aksamitek, które są naturalną ochroną przed nicieniami.  Pamiętajmy również o nie uprawianiu czosnku po roślinach z rodziny cebulowych.

W celu zapobiegania muchówkom należy przykrywać pole włókniną, dzięki temu ograniczeniu ulegnie dostęp do roślin i będą mniej narażone na tego szkodnika. Można również stosować gnojówki z piołunu. Pomocne okażą się również środki ochrony roślin np. Mospilan

Czosnek Harnaś

Czosnek Harnaś to jedna z najpopularniejszych polskich odmian zimowych, dodatkowo wysokoplenna i wczesna. Główki czosnku są duże o masie około 60g, szare i składają się z 8-13 ząbków okrytych fioletową łuską. Harnaś to odmiana strzałkująca, która wybija w pęd kwiatostanowy widoczny między ząbkami czosnku. Jest to odmiana, która nie nadaje się do długiego przechowywania. Posiada bardzo mocno i intensywny zapach i smak. Świeże główki mogą być gotowe do zbioru już pod koniec czerwca.

Czosnek Ornak

Czosnek Ornak to odmiana zimująca, która tworzy pędy kwiatostanowe na mocnych i wyprostowanych pędach. To odmiana średnio późna i bardzo plenna, o białych główkach o masie około 60g. W skład główki wchodzi najczęściej od 4 do 8 ząbków czosnku o białej łusce z purpurową smugą. Liście odmiany Ornak są ciemnozielone z woskowym nalotem.

Czosnek Arkus

Czosnek Arkus to odmiana zimująca, średnio wczesna, która dojrzewa około tydzień później niż odmiana Harnaś. Główka Arkusa jest białofioletowa bądź szara z ożyłkowaniem, składa się z 4-7 ząbków z purpurowo-brązową łuską.  Główki te są kuliste oraz zazwyczaj większe niż Harnasia, osiągają wagę przeważnie ponad 60g. Odmiana ta przechowuje się dłużej niż Harnaś. Wytwarza pędy kwiatostanowe kuliste zakończone cebulkami powietrznymi.

Podsumowanie

Czosnek ozimy jest warzywem łatwym w uprawie, pod warunkiem odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych i uprawy na glebie wilgotnej i żyznej o właściwym pH. Własna uprawa czosnku to świetny i prosty sposób na uzyskanie własnego warzywa o cennych właściwościach pomocnych w wielu schorzeniach. Wzmocni nie tylko odporność organizmu, pomoże zapobiegać wielu chorobom, ale także wpłynie korzystnie na serce, ciśnienie krwi, trawienie czy skórę. Okazuje się, że czosnek w ostatnich latach cieszy się ogromną popularnością, głównie ze względu na rosnące trendy odnośnie naturalnego leczenia i zdrowego stylu życia, ale także cennych właściwości wykorzystywanych w przemyśle farmaceutycznym.